Kaynak: Toward Sustainable Communities: Resources for Citizens and Their Governments (Stacy Mitchell), Bölüm 13 (Governing Sustainable Communities), Sayfa 190 -203.
Çeviren : A. Serdar Denktaş
Yönetim ve yönetişim farklı kavramlardır. Yönetim işlerin “yapılması”, hizmetlerin sağlanması ile ilişkiliyken, yönetişim ortak amaçların ve stratejilerin gerçekleştirilmesi için topluma “önderlik” edilmesi, farklı ilgi gruplarının ikna edilmesi anlamına gelir.
Bu bölüm, yönetim ve yönetişim kavramlarını sürdürülebilirlik bağlamında ele almakta, özellikle karar alma süreçlerine halkın katılımı, yerel yönetimin rolü ve eylem planlaması üzerinde durmaktadır.
Son yıllarda “katılım politikaları”na doğru önemli bir kayma sözkonusudur. Bu yeni politikaların önemi yalnızca bu yönde talep olması ile açıklanamaz. Kararların alınmasına yaygın vatandaş katılımının asıl önemi, güçlü çıkar gruplarının lobi çalışmaları ile şekillendirilen kamuoyuna göre çok daha geniş katılımı sağlamasında yatmaktadır. Geniş kesimleri etkileyen bazı karar kategorilerinde halkın görüşlerinin adil olarak alındığı alt komisyon toplantıları (“hearing”, ç.n) sürekli ve eşitlikçi bir sonuç için yeterli değildir. Karar alma süreçlerine doğrudan katılım gereklidir (Owen, 1994).
Daha fazla katılım konusunda halkın talebine alışılagelen yaklaşım, “karar al, eğit, duyur, savun” şeklinde tanımlanabilir. Daha iyi iletişim ve anlaşılmayı sağlamak konusunda “birlikte çalışmayı” içeren yaklaşımlar bir alternatif olabilir. Çok farklı bakış açıları, ortak zeminin bulunmasına ve özellikle zor meselelerde uzlaşı sağlanabilecek tavsiyelerin ortaya çıkmasına imkan tanıyabilirler. Bu, mutlaka herkesin tam uzlaşması anlamına gelmez, daha ziyade katılanların itiraz etmediği, yaşamsal anlaşmazlıkların olmadığı bir sonuç demektir.
Demokratik karar alma, karar alma erkinin paylaşılmasının sözde kalmayıp, gerçekten sağlandığı bazı bağlamlarda ve bazı bölgelerde etkin olmuştur. Maritimes’da toplum geliştirme örgütleri, A.BD.’deki “arazi kooperatifleri”, İspanya’nın Bask bölgesinde endüstri şirketlerinin uyguladığı Mondragon sistemi potansiyel demokratik karar alma uygulamalarının iyi örnekleridir.
Paylaşımlı Karar Alma (Shared Decision-Making)
Toplumların planlama ve yönetişimlerinde gelişmiş paydaş katılımının demokratik dayanağını, sürece karardan etkilenenlerin doğrudan katılımı oluşturur. Temsili demokrasinin geniş çerçevesi içinde, katılımcı demokrasi, tamamen temsili demokrasinin sınırlamalarına karşı güçler dengesini koruyan bir sistem sağlar (Duffy, Roseland and Gunton, 1996).
Katılımcı demokrasi yapılarının kentlerin planlamalarında geniş alana yayılan faydaları vardır. Paydaşlara “danışılması” artık yeterli değildir (Arnstein, 1969). Paydaşlar gittikçe daha fazla, açıkça karar alma süreci üzerinde kesin bir kontrolu değilse bile, gerçekten birlikte karar almayı talep etmektedirler. Buna bağlı olarak, devletin bazı kademelerinde halkın katılım talep eden girişimleri yasalarla düzenlenerek resmi tanıma sağlanmıştır. Bununla beraber, paydaş katılımını destekleyen politik cümleler, arkası yeterli kaynak, personel ve sorumlulukla doldurulmadığı sürece yetersizdir. Gerçek anlamda katılım, tüm ilgilenen ve etkilenen paydaşların karar alma sürecine etki ve katkı yapabilmeleri için gerekli bilgi ve kaynakların sağlanmış olmasını gerektirir. Planlama ve karar alma süreçleri; kapsayıcı paydaş katılımını teşvik edecek şekilde tasarlanmış ve uygulanmış olmalıdır. Kimin, ne zaman ve nasıl katılacağı gibi sorular karar alma sürecinin adil, etkin ve istikrarlı olması bakımından son derece önemlidir.
Alışılagelen karar alma süreçleri ile işbirliği içinde ya da “paylaşımlı” karar alma arasındaki temel fark, geleneksel olarak karar alma sürecine katılmayanların gerçek işbirliği ve katılımının düzeyidir (Crowfoot ve Wondolleck, 1990). Daha açık olarak, paylaşımlı karar alma, paydaşlar için değil, paydaşlar ile planlama yapmayı içerir. Paylaşımlı karar alma süreçleri tüm paydaşların değerlerine ve çıkarlarının meşruluğunun açık kabulüne dayanır.
Fikirbirliği ile Karar Alma (Consensus Decision-Making)
Fikirbirliği, grup kararlarının oylama olmaksızın alınmasıdır. Uzlaşma, bilginin, görüşlerin, tartışmaların, karşılıklı ikna, önerilerin sentezlerinin biraraya getirilmesi, ve/veya tamamen yeni önerilerin geliştirilmesi süreçlerinin sonunda sağlanır. Fikirbirliği mutlaka tam mutabakat anlamına gelmez. Fikirbirliği sürecinin amacı daha çok, kimsenin itiraz etmeyeceği bir karara ulaşmaktır. Fikirbirliği gurup birliğini sağlamak için baskı uygulamak yerine iknaya dayanır.
Eyalet çapında ve yerel düzeyde birkaç “yuvarlak masa”nın katılımı ile oluşan Kanada Çevre ve Ekonomi Ulusal Yuvarlak Masa’sı, fikirbirliği süreci için rehber olabilecek bazı ilkelerin ortaya çıkmasını sağlamıştır:
Fikirbirliği, çatışma yönetimi bağlamında da kullanılmaktadır. Alternatif çatışma çözümü bir paylaşımlı karar alma biçimidir. İki anahtar strateji, görüşme ve arabuluculuktur. Bu süreçler alışılageldik yargı ya da hukuk yolu ile sorun çözme yöntemlerinin dışında olmaları bakımından “farklıdırlar”. Bildik hukuki kanallar çatışmaların çözümünde genellikle çok masraflı ve yavaş olmaları nedeni ile (bu yüzden zaman ve para ile ölçülen), karar alma sürecinde belirsiz bir iklimin oluşmasına katkı sağladıkları ve kazan/kaybet ya da kazan/kazan çözümlerine vurgu yaptıkları için eleştirilirler. Bu nedenlerle alternatif çatışma çözümüne ilgi önemli ölçüde artmıştır.
Fikirbirliğine dayalı çatışma çözümleme stratejilerine duyulan ilgi de artmaktadır. Çatışma çözümleme bağlamında, fikirbirliği genellikle tüm tarafların kararda mutabık olduğu bir durumu ifade eder. Bu sonuç bir tarafın diğer tarafın argümanlarına ikna olması ya da iki tarafın birlikte ortak bir amaç bulmaları ile sağlanır (Minnery, 1985). Fikirbirliği pazarlık, görüşme, danışma, kolaylaştırma, arama konferansı ve/veya çatışmaları çözmek için aracılık yapmayı içerebilir. Oylama yolu ile veya bir otoritenin tek taraflı karar almasının tersine fikirbirliği süreci her katılımcının etkin veto hakkının saklı olması nedeniyle kalite olarak farklıdır. Bu veto hakkı “oyunun zeminini oluşturur” ve kararın alınmasında her paydaşa eşit yetki tanır. Fikirbirliğinin çatışma çözme aracı olarak gücü, azınlık ya da tek olan tarafı “çoğunluğun zulmünden” korumasıdır (Cormick, 1989)
Yerel yönetimler sürdürülebilir kentlere yönelimin gerekliliğini ve arzusunu göstermenin en iyi yollarından birini sağlar.
Yerel yönetimler kentin planlama ve gelişimi için tek arac olmasalar da kentle ilgili kararlardan sorumlu yerel olarak seçilmiş, temsilci ve hesap verebilir organlardır. Bu onları sürdürülebilir kent olma yönündeki harekette önemli oyuncular haline getirir. Peterborough, Ontario Mayor Sylvia Sutherland (1991) şöyle der :
Yerel yönetimler sürdürülebilir gelişme ve küresel çevre sorunlarıyla ilişkili olarak birçok şekilde tavır alabilirler. Örneğin Gilbert (1991) yerel yönetimler için küresel iklim değişikliği ve küresel ısınma konusunda sekiz yöntem belirlemiştir (Tablo 1)
Yerel yönetimlerin aynı zamanda birçok kamu kurumunun olduğu gibi önemli kısıtlamaları vardır: sınırlı kaynaklar, yargı, hayal gücü, cesaret, zaman, vs. Sürdürülebilir kent olma yolundaki potansiyelleri gerçekleştirebilmek için yerel yönetimlerin yerel ortak olarak vatandaş örgütlenmelerine gereksinimi vardır.
Vatandaş örgütlenmeleri birçok ileri görüşlü program ve kavrama kapı açarlar, bilginin yatay akışını ve örgütlenmesini sağlayabildikleri için sorunların tanımlanmasında yepyeni paradigmalar oluşturabilirler. Tüzük ve devlet sınırlarını aşarak ağlar oluşturabilirler ve yeni bilgileri eskileri ile hızla sentezleyerek yeni yaklaşımlara ve paradigmalara dönüştürebilirler. Günümüzde gezegenin yoksulluk, sosyal adaletsizlik, çevre kirliliği, kaynakların tükenmesi, şiddet ve savaş sorunlarının çözümü için çalışan en yaratıcı, enerjik güçleri vatandaşların oluşturduğu taban hareketleridir. Hazel Handerson bu şekilde küresel düşünerek pragmatik yerel çözümler üretilmesine “taban hareketlerinin küreselliği” adını vermektedir. Bu yaklaşımlar yukarıdan aşağıya süzülen damlalardan çok aşağıdan yukarıya yükselen su kabarcıkları gibidirler ve genellikle girişimcidirler, olumlu eylemlere ve rol modellere vurgu yaparlar (Henderson, 1996).
Taban hareketleri küreselliğine iyi bir örnek olarak 1990’larda Birleşmiş Milletlerin küresel düzeyde düzenlediği konferanslara her türden örgütün ilgisi ve katılımı gösterilebilir. tüm kıtaları etkileyecek genişlikteki sosyal süreçlerin “buzdağının görünen ucu” olduğu düşünülürse Bu durum, rastlantısal olmaktan çok örgütlenmiş sivil topluma duyulan ihtiyacı gösterir (ICPQL, 1996).
Sivil toplum gurupları ortaya çıkış nedenleri ve amaçları bakımından çeşitlidir. Bazıları yapılandırılmıştır; devamlılık içinde hareket edebilirler, bazıları doğası gereği geleceğe ilişkin kaygıları dile getirirerek ve yoğun ve aralıklı hareket ederler. Bazılarıysa varoldukları sürece içerden veya dışarıdan gelen her türlü kalıcı veya başka türlü değişim zorlamasına karşı koyarlar. Vatandaşlar güç kazandıklarında kendilerinin etkilendiği yerlerde örgütlü hareketlerini baskı uygulayabilecek duruma dönüştürebilirler. Bu eylem biçimlerinin çokluğu, kesişmelerinden doğan verimlilikleri ve yüzleşme güçleri toplumun her kesiminde müthiş bir yaşamsallık yaratır (ICPQL, 1996).
Yerel yönetim çoğu zaman etkin bir işveren ve aynı zamanda tüketicidir. Kentimizi sürdürülebilir kılma konusunda önemli bir adım örnek liderliktir, “yeşil” belediyecilik yapmaktır. Yerel yönetim çalışanlarının örnek olmaları konusunda ısrar etmeliyiz. Bu kitabın tamamında anlatıldığı gibi bunun birçok yolu vardır. Topluluğun her üyesi beldelerinin daha sürdürülebilir olması için yerel yönetimin ne yaptığı, ne yapabileceği ve ne yapması gerektiği konularında bilgi edinme hakkına sahiptir.
Sürdürülebilir kentler eskimiş yönetim anlayşının ürünü olan parçalanmış ve bürokratikleştirilmiş yönetimlerle oluşturulamaz. Belde düzeyinde, taşıma, arazi kullanımı, ekonomik gelişme, halk sağlığı, çevre koruma, ve konut edinme gibi sorunlar farklı birimler tarafından farklı stratejilerle çözülemezler.
Alışılmış yöntemler çevreyi daha iyi yönetimle çözülebilecek bir sorun olarak ele alır – çevreyi küçücük parçalara bölerek tabii. Bu yaklaşımın çevrenin karmaşıklığına etkin, duyarlı ve kapsamlı çözümler üretemeyeceği artık anlaşılmaktadır.
Çevrenin bir yönetim sorunu olmasından ziyade yönetimin kendisi bir çevre sorunudur. Alışılmış belediye yönetimlerine tek alternatif ortaya çıkan bir çevresel yönetim biçimidir ki bunu parçalanmamış, açık, merkezi ve teknokratik olmayan ve esnek olarak tanımlayabiliriz (Paetlke ve Torgerson, 1990). Çevresel yönetim hem “çevresel” sorunların hem de çok geniş ölçekte belde sorunlarının çözümünde bütüncül bir yol sunar. Bu yaklaşımın bazı örnekleri aşağıda tartışılacaktır.
Yerel yönetim sistemini çevresel yönetimin mükemmel örneği haline getirmek için denemek zorunda olduğumuz uzun süreli çok büyük çabaların harcanmasını gerektirecektir. Bununla birlikte, bu geçiş dönemlerinde sürdürülebilir kent gelişimini sağlamak için etkili ve yaygın bir yöntem geliştirmek acilen gereklidir.
Birincisi, beldenin birlikte çalışmasını sağlayacak, geniş katılımlı, ortak bir vizyon geliştirin. İkincisi, bu vizyonu nasıl gerçekleştireceğinizle ilgili planlar geliştirin. Bunun, çok açık bir görev tanımı oluşturmayı, gurubun ve beldenin güçlü ve zayıf yönlerinin analizini, önüne gelebilecek fırsatları ve engelleri değerlendirmeyi içeren bir takım alt basamakları vardır. Artık gerçekçi amaçlarlar ve hedefler oluşturulmalı ve belirli görevleri ve etkinlikleri tanımlayan bir eylem planı ortaya konulmalıdır.
Dördüncüsü, planları gerçekleştirmek için gerekli kaynakları geliştirin.
Beşincisi, düşünceleri ve etkinlikleri kent halkıyla paylaşmak için iletişim stratejileri hazırlayın.
Altıncısı, çalışmalarınızı düzenli olarak değerlendirin. Böylece koyduğunuz hedefler doğrultusunda hareketinizi daha iyi değerlendirebilir, başarılarınızı görebilir, kayıt altına alabilir ve beldenizle paylaşabilirsiniz.
Birçok kentin sürdürülebilirlik çalışmalarında önündeki engellerden biri belediyenin sürecin ve çabaların bir parçası olma konusundaki isteksizliğidir. Hem seçilmişlerin hem de maaşlı personelin düşünce biçimleri ve birlikte hareket etmeleri sürdürülebilirlik yolunda ilerleyebilmek için çok önemlidir. Çünkü artık farklı yapılması gereken işler için değişiklikleri onların desteklemeleri gereklidir. Politikacılar ve profesyonel çalışanlardan elde edilmiş bazı “nasıl yapmalı” tavsiyeleri aşağıdadır (ORTEE 1995) :
2. Yönetimin son durumunu görmenizi sağlaması açısından belde halkı hakkında güncel bilgi edinin.
3. Sivil süreçler konusunda kendinizi eğitin. İdare, kasabanın veya şehrin işbirliğinin bir parçasıdır. Konsey belediye meclisi gibi davranır. Fikirlerin nasıl dikkate alındığını, ve sonra da politikalara ve programlara dönüştürüldüğünü bilmek yeni fikirleri anlatmada çok yardımcı olabilir. Bütçe süreçlerini de iyi anlamak gerekir.
4. Beldenizdeki sorunların durumuna dair bir fikriniz olduğunu hissettiğinizde nereye gitmek istediğinizle ilgili bir vizyon geliştirin. Ama bir defada çok fazla şey yapmaya çalışmayın. Üzerinde yoğunlaşmak için bir, iki veya üç anahtar sorun seçin. Başlangıçta büyük sürdürülebilirlik resmini anlatmaya çalışmayın. Eylem sürdürülebilirlik ilkelerinden veya ideallerinden kendiliğinden ortaya çıkmayacaktır. Yaklaşım her zaman daha küçük bir ölçekte, pratik ve “yapılabilir” terimlerle ifade edilmelidir.
5. Girişiminiz için ittifaklar oluşturun:
Sürdürülebilir gelişim planları oluşturan kentlerin çoğu bir şekilde halkı sürece katmışlardır. Örneğin, Racine , Wisconsin (85.000 nüfuslu) vizyon oluşturma sürecinin üretken ve açık olmasını sağlamak için aşağıdaki ilkeleri geliştirmiştir:
Birlikte yönetme ifadesi, devletin kaynak yönetimi birimleri ile halk temelli kesimler arasında
paylaşımlı karar almaya yönelik kapsamlı düzenlemeleri ifade etmek üzere geniş anlamda kullanılmıştır. Birlikte yönetme şimdilerde geniş anlamda “kamu mallarının” veya balık, su, yaban hayatı, ormanlar ve av sahaları gibi ortak kamu kaynaklarının yönetimi sorunsallarının çözümüne katkıda bulunmak olarak anlaşılmaktadır.
Yerel yuvarlak masanın amacı tam temsiliyeti sağlayan bir organ olmak, birçok farklı çıkarı biraraya getirmek, sürdürülebilirliğin sağlanması için fikirbirliği arayışı ve yerel gelişmeler konusunda tavsiyede bulunmaktır. Bu amaçlar birçok yöntem ve girişim aracılığı ile sağlanır. Örneğin, yerel yuvarlak masa üyeleri çok kesimli temsiliyeti sağlamak üzere, uzlaşmak ve bölgede sürdürülebilirliğin sağlanması amacıyla bölgedeki çok farklı kesimlerden gelirler. Üyelik coğrafi temsiliyeti olduğu kadar, bilgi ve becerilerin karışımını, cinsiyet dengesini, ve etnik-kültürel çeşitliliği de dikkate alır.
Yerel yuvarlak masalar araştırma, değerlendirme, yeni politika, plan ve girişim önerileri ve izleme rapor ve verilerini biraraya getirerek yerel yönetimin etkinlikleri hakkında yorum ve tavsiyelerde bulunur. Çalışmalarının önemli bir unsuru da konuşmacılar, özel etkinlikler ve yayınlar aracılığı ile halkı çevresel ve ekonomik sorunlar hakkında eğitmektir. Etkinlikler yerel eylem guruplarının ağları ile birlikte hareket ederek yerel sürdürülebilirlik sorunlarında halka veri ve katılım sağlanmasıında yardım ederler (ORTREE,1995). Sürdürülebilirlikle ilgili yerel yuvarlak masa girişimleri Kuzey Amerika ‘nın birçok bölgesinde düzenlenmiştir ve ulusal, federal ve bölgesel düzeylerde kullanılmaktadır (NRTEE;2004).
Mahalle konseyleri mahalledeki her siteden vey/veya yerel örgütlerden temsilci sağlanarak yapılanırlar. Etkinliklere eşgüdüm ve destek sağlamak üzere, tüm üyelerin düzenli olarak biraraya gelebilmesi için küçük bir yürütme organı seçerler. Yürütme organı belediyenin bir sosyal plancısından veya planlama konseyinden de destek alabilir.
Mahalle konseyleri mahalle sorunları/etkinlikleri ve mahalleyi etkileyen kent etkinlikleri hakkında mahalle sakinlerine bilgi akışını ve iletişimi sağlarlar. Mahalleliyi yerel sorunlarla ilgili belediyeye karşı savunuculuk da dahil olmak üzere planlama ve sorun çözme amacı ile ile biraraya getirirler. Mahallede guruplararası ve aileler arası iyi ilişkilerin geliştirilmesini kolaylaştırırlar, ve mahalle sakinlerinin sosyal, eğitsel, ekonomik, mekansal, çevresel, veya kültürel boyutlu her sorununu çözebilirler. Mahalle konseyleri belde hayatını güçlendirecek etkinlik ve projeler önerir ve üzerinde de çalışırlar.
Mahalle konseylerine katılım insanlara demokratik katılımla ilgili becerilerini geliştirmek için bir fırsatı verir. Mahalle konseyleri açık gündem ve esneklikle hareket ederek en az maddi kaynakla en fazla katkı sunarlar. Aynı zamanda sorunlarla ilgili belediyenin seçilmişlerinin görüşlerini iletebildikleri değerli bir kaynaktırlar.
Kısıtlamalarına rağmen, mahalle konseyleri mahallelerinde liderlik, sorumluluk, ve birlikte iş yapma yönlerinden çok başarılıdırlar. Seattle’ın mahalle birlikleri ekonomik gelişimde ve mahallelerin yeniden yaşama kavuşturulması projelerinde çok önemli yer aldılar (Seattle Belediyesi, 2004). Mahalle birlikleri aile destek merkezleri, sağlık klinikleri, vs. kurulması için 65 milyon dolarlık bir paketin kabul edildiği bir Eğitim Zirvesi düzenlediler. Bu etki mühiş bir destek gördü.
Portland’da 95 mahalle birliği ve semt koalisyonu Portland’ın tamamını temsil ederler ve gerçekten sivil olmanın her anlamında yerel yönetimin karar alma süreçlerine katılırılar (Portland Belediyesi, 2004).
Sürdürülebilir kent planlaması en iyi destek amaçlı bölgesel ve ulusal planlama çerçevesi bağlamında mümkün olur. Anahtar amaç odaklı planlamadır – yani, sürdürülebilir belde gelişimi için planlama. Bazı bölgelerde yönetişim sistemleri sağlıklı çevre için planlama ve yönetimde göreli başarılı olmuştur.
1969’da Chattanooga, Tennessee A.B.D’nin çevre kirliliği en yoğun olan kentiydi. 1990’da ülkenin en iyi dönüşüm hikayesi olarak gösteriliyordu. Bu nasıl oldu? 1984’te tüm kent halkı 2000 yılında kentlerinin nasıl olmasını istedikleri konusunda bir vizyon oluşturmaya çağrıldılar. Sürdürülebilir kent gelişimi için ortak vizyon çalışmasında düşük maliyetli konut üretimi, halk eğitimi, ulaşım alternatifleri, daha iyi kent tasarımı, parklar, yeşil alanlar ve yaşanabilir mahallelere duyulan ihtiyaç halkının gündeminin ilk sıralarındaydı. Kamu kuruluşları, üreticiler ve vatandaşların enerjik işbirliği havanın temizlenmesi ve geriye giden kent yaşamına yeniden hayat verilmesinde başarılı girişimlerle sonuçlandı. Kentin ekonomik temelini yeniden kurmak, ekonomik gelişme ve çevre korumanın birlikte sağlanabileceğini kanıtlamak için bazı eko-endüstriyel parklar oluşturuldu. En önemlisi, tüm katılımcılar kapsamlı, birbiriyle ilişkilendirilmiş ve stratejik süreçleri harekete geçirmeye karar verdiler (Bernard ve Young, 1996; Gilbert ve diğerleri, 1996).
Belediye Başkanının desteği ile, San Fransisco Danışmanlar Kurulu’nun Sağlık, Aile, ve Çevre Komiteleri 1997’de anlaştıkları, belediyenin tüm komisyonlarının ve bölümlerinin kararlarına yol gösterecek bir Sürdürülebilir Plan açıkladılar. Hava kalitesi, katı atık, biyoçeşitlilik, gıda ve tarım 150 sayfalık planın en önemli 10 başlığı arasındadır. Planda ulaşım önerileri gelecek dört yıl içinde 10 araçsızlaştırılmış alan yaratılmasını, araç park vergilerinin arttırılmasını, yakıt vergilerini ve köprü geçiş ücretlerini arttırmayı, ve yoğun saatlerde araç kullanımının ücretlendirilmesini öngörüyordu. Sağ kesimden gelen eleştirilerde, radyo sunucusu Rush Limbaugh ve konzervatif dergi National Review bunu “eko-totaliterizm” olarak adlandırdılar. San Fransisco, yoğun çevre planları olan Amerikan şehirleri Santa Monica, California ve Chattanooga’nun arasına katılıyordu (GreenClips, 1997; Langton,1997).
Ontario bölgesindeki Ottawa’nın, halka danışılarak güçlü halk desteği ile oluşturulan 1992 Resmi Planı, sürdürülebilir kentsel gelişimi temel alıyordu. Kentin sürdürülebilir gelişim konusundaki kararlılığı Planın başında yer alan Görev Tanımı, Yol Gösterici İlkeler, ve Ottawa Vizyonu bölümlerinde ifade ediliyordu. Bu bağlılığı yansıtmak üzere tasarlanmış özel politikalar Planda yer alıyordu. Örneğin, bütçeye uygun konut yapımını, boşluksuz ve yoğun yerleşimi öne çıkaran konut politikaları, kaynak temelinin korunması ve iyileştirilmesi, yeterli barınma yol gösterici ilkelerini yansıtıyordu. Ulaşım politikaları toplu taşımayı, bisiklete binmeyi ve yürümeyi yaygınlaştırmayı destekleyerek otomobile dayalı olmayan ulaşımın arttırılması ilkesini yansıtıyordu. İlave olarak, plan gündelik pratiklerin ve gelişim projelerinin çevre üzerindeki toplam etkisini çözmek amacı ile tasarlanmış kentin çevre etki değerlendirme sürecini özetliyordu (ORTREE, 1995; Ottawa, 2003).
Toronto’nun 75 km batısındaki Hamilton-Wendtworth bölge yönetiminde devam eden bir işbirliği süreci olan Sürdürülebilir Kent Girişimi, birlikte oluşturulmuş kent vizyonunu gerçekleştirmek için binlerce vatandaşın katılımı ile işlemektedir. Vizyon 2020’nin oluşturulduğu 1993 yılından beri bölge yönetimi vizyona ulaşmak için önemli politik kararların alınmasını gerektiren, belirli eylemler için 400’den fazla tavsiye ve izleme süreci için tek bir yaklaşımı içeren uygulama stratejilerini planladı. Yıllık Rapor Kartında Yıllık Sürdürülebilir Kent Gününe ve Vizyon 2020 hedefleri ile ilişkili değerlendirme sürecine temel oluşturan yirmisekiz sürdürülebilirlik göstergesi belirlendi. Sürdürülebilir Kent Girişiminin yerel yönetimin çalışma şekli üzerinde derin bir etkisi olmuş ve bir bisikletle ulaşım ağının geliştirilmesi, yaban hayatın korunması için yaşam koridorları yaratılması, ve bir ev-enerjisi ve çöp-izleme programının oluşturulması gibi konularda yerel yöntime belirgin iyileştirmelerin sağlanması yönünde liderlik etmektedir (Hamilton, 2003; ICLEI, 1995).
1988’de, Toronto Sahili’nde bölgenin kullanımı, keyif alınabilirliği ve gelişimi ile ilgili konuları incelemek üzere bir Toronto (Göl, ç.n) Sahili’nin Geleceği için Kraliyet Komisyonu kuruldu. 1980’lerin ortalarında Toronto’nun sahil bölgesi utanç verici durumdaydı. Çevre kirliliği plajları kapatmış, halk ulaşımını ekspres yollar ve sıra halinde inşa edilmiş bloklar yüzünden engellenmekte; liman bölgesi zehirli ve kirli endüstriyel sahalarla bozulmuş ve iyileştirme gayretleri federal, eyalet, bölge ve vilayet otoriteleri arasındaki hukuki kavgalarla boşa çıkarılmaktaydı. Toronto Belediye Başkanı David Crombie’nin başkanlık ettiği Komisyon, sahildeki sorunlarla ilgili geniş katılımlı halk toplantıları gerçekleştirdi. Bu tartışmalarda alışılagelmiş, parçalı, sahile odaklı yaklaşımın işlemeyeceği hemen anlaşıldı ve kapsamı sahilden tüm sulak alana genişletmeye karar verildi. Komisyonun Büyük Toronto biyo-bölgesi adını verdiği bu geniş alanda sosyal ve ekolojik olarak karmaşık ilişkiler içinde dört milyon insan ve sayısız bitki ve hayvan türleri yaşamaktaydı. Crombie Komisyonu’ndan önce biyo-bölgesel ve ekosistem planlama nosyonu profesyonel ve vatandaş planlama çevreleri dışında pek bilinen bir şey değildi ve ekonomi, halk ve ekolojiyi yeniden birleştiren pratik çabalarda önder rol oynayabileceği düşünülmüyordu. Bunun geçerliliği şimdi artık gerçek bir ihtimal olarak deneyimlenebilecekti (Gibson vd., 1997). Toronto Sürdürülebilirlik Sözleşmesi taslağı bu ilkelerin birçoğunu biraraya getirmektedir (Toronto, 2004).
Brezilya’da Curitiba kendi bütünleşik ulaşım sistemi, arazi kullanımı planlaması, ve çöp yönetimi programlarını yapmak için çalışan bir kent olarak uluslararası ün kazanmıştır. Her ikisi de sürdürülebilir kent planlamanın iyi örnekleridir. Peki Curitiba hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkeler için iyi örnek olmayı nasıl başardı? Kentin başarısı kısmen güçlü liderliğe bağlanabilir – kentin kurumları yerel düzeyde gerçekleştirilebilir ve değişen koşullara uyarlanabilir basit, esnek ve karşılanabilir çözümlerin geliştirilmesine yoğunlaştı. Ek olarak, “yönetim güçlü bir halk katılımını destekledi. Resmi kurumlar sorunlara bakma, halkla konuşma, ana sorunları tartışma, ve ancak ondan sonra kaleme sarılmayı tercih ediyordu” (Rabinovitch, 1996).
Kaynak: Toward Sustainable Communities: Resources for Citizens and Their Governments (Stacy Mitchell), Bölüm 13 (Governing Sustainable Communities), Sayfa 190 -203.
Çeviren : A. Serdar Denktaş (Akyaka Kent Konseyi Eski Başkanı)
Çeviren : A. Serdar Denktaş
Bu bölüm, yönetim ve yönetişim kavramlarını sürdürülebilirlik bağlamında ele almakta, özellikle karar alma süreçlerine halkın katılımı, yerel yönetimin rolü ve eylem planlaması üzerinde durmaktadır.
VATANDAŞ KATILIMI
Son yıllarda “katılım politikaları”na doğru önemli bir kayma sözkonusudur. Bu yeni politikaların önemi yalnızca bu yönde talep olması ile açıklanamaz. Kararların alınmasına yaygın vatandaş katılımının asıl önemi, güçlü çıkar gruplarının lobi çalışmaları ile şekillendirilen kamuoyuna göre çok daha geniş katılımı sağlamasında yatmaktadır. Geniş kesimleri etkileyen bazı karar kategorilerinde halkın görüşlerinin adil olarak alındığı alt komisyon toplantıları (“hearing”, ç.n) sürekli ve eşitlikçi bir sonuç için yeterli değildir. Karar alma süreçlerine doğrudan katılım gereklidir (Owen, 1994).
Daha fazla katılım konusunda halkın talebine alışılagelen yaklaşım, “karar al, eğit, duyur, savun” şeklinde tanımlanabilir. Daha iyi iletişim ve anlaşılmayı sağlamak konusunda “birlikte çalışmayı” içeren yaklaşımlar bir alternatif olabilir. Çok farklı bakış açıları, ortak zeminin bulunmasına ve özellikle zor meselelerde uzlaşı sağlanabilecek tavsiyelerin ortaya çıkmasına imkan tanıyabilirler. Bu, mutlaka herkesin tam uzlaşması anlamına gelmez, daha ziyade katılanların itiraz etmediği, yaşamsal anlaşmazlıkların olmadığı bir sonuç demektir.
Demokratik karar alma, karar alma erkinin paylaşılmasının sözde kalmayıp, gerçekten sağlandığı bazı bağlamlarda ve bazı bölgelerde etkin olmuştur. Maritimes’da toplum geliştirme örgütleri, A.BD.’deki “arazi kooperatifleri”, İspanya’nın Bask bölgesinde endüstri şirketlerinin uyguladığı Mondragon sistemi potansiyel demokratik karar alma uygulamalarının iyi örnekleridir.
Paylaşımlı Karar Alma (Shared Decision-Making)
Toplumların planlama ve yönetişimlerinde gelişmiş paydaş katılımının demokratik dayanağını, sürece karardan etkilenenlerin doğrudan katılımı oluşturur. Temsili demokrasinin geniş çerçevesi içinde, katılımcı demokrasi, tamamen temsili demokrasinin sınırlamalarına karşı güçler dengesini koruyan bir sistem sağlar (Duffy, Roseland and Gunton, 1996).
Katılımcı demokrasi yapılarının kentlerin planlamalarında geniş alana yayılan faydaları vardır. Paydaşlara “danışılması” artık yeterli değildir (Arnstein, 1969). Paydaşlar gittikçe daha fazla, açıkça karar alma süreci üzerinde kesin bir kontrolu değilse bile, gerçekten birlikte karar almayı talep etmektedirler. Buna bağlı olarak, devletin bazı kademelerinde halkın katılım talep eden girişimleri yasalarla düzenlenerek resmi tanıma sağlanmıştır. Bununla beraber, paydaş katılımını destekleyen politik cümleler, arkası yeterli kaynak, personel ve sorumlulukla doldurulmadığı sürece yetersizdir. Gerçek anlamda katılım, tüm ilgilenen ve etkilenen paydaşların karar alma sürecine etki ve katkı yapabilmeleri için gerekli bilgi ve kaynakların sağlanmış olmasını gerektirir. Planlama ve karar alma süreçleri; kapsayıcı paydaş katılımını teşvik edecek şekilde tasarlanmış ve uygulanmış olmalıdır. Kimin, ne zaman ve nasıl katılacağı gibi sorular karar alma sürecinin adil, etkin ve istikrarlı olması bakımından son derece önemlidir.
Alışılagelen karar alma süreçleri ile işbirliği içinde ya da “paylaşımlı” karar alma arasındaki temel fark, geleneksel olarak karar alma sürecine katılmayanların gerçek işbirliği ve katılımının düzeyidir (Crowfoot ve Wondolleck, 1990). Daha açık olarak, paylaşımlı karar alma, paydaşlar için değil, paydaşlar ile planlama yapmayı içerir. Paylaşımlı karar alma süreçleri tüm paydaşların değerlerine ve çıkarlarının meşruluğunun açık kabulüne dayanır.
Fikirbirliği ile Karar Alma (Consensus Decision-Making)
Fikirbirliği, grup kararlarının oylama olmaksızın alınmasıdır. Uzlaşma, bilginin, görüşlerin, tartışmaların, karşılıklı ikna, önerilerin sentezlerinin biraraya getirilmesi, ve/veya tamamen yeni önerilerin geliştirilmesi süreçlerinin sonunda sağlanır. Fikirbirliği mutlaka tam mutabakat anlamına gelmez. Fikirbirliği sürecinin amacı daha çok, kimsenin itiraz etmeyeceği bir karara ulaşmaktır. Fikirbirliği gurup birliğini sağlamak için baskı uygulamak yerine iknaya dayanır.
Sürdürülebilir Gelişme Konseyi Başkanı devletin her kademesinde, özellikle yerel yönetimlerde karar alma süreçlerine geniş vatandaş katılımının önündeki engellerin tanımlanmasını – çocuk sağlığı alanında eksiklikler veya ulaşım gibi – ve bu engellerin aşılması için strateji geliştirilmesini tavsiye etti. İşverenler, çalışanların ve ailelerinin toplum yaşamına daha fazla katılabilmeleri için esneklik ve maddi imkan tanımalı (PCSD, 1996).
Fikirbirliği yöntemi, üyelerinin birliklerine önem verdiği gruplar için çok yarayışlıdır. Fikirbirliği içinde karar alma bazen çok fazla sabır gerektirir. En iyi kararı verebilmek için farklı bakış açılarını sonuna kadar dinlemeyi gerektirir. Bu dezavantaja rağmen, fikirbirliği yöntemi oylama yöntemine göre şu avantajlara sahiptir (Beer ve Stief, 1997; Coover at al., 1997; Kaner et al., 1996): herkesin en iyi düşüncesini ihtiva ettiği için daha entelektüel kararların alınmasına yol açar; bireysel egoların kazanma ya da kaybetmeye kilitlendiği uzlaşmaz tavırlara düşmekten korur; daha iyi ve yeni fikirlerin ortaya çıkma ihtimalini arttırır; bir kararın oluşturulmasında sürece katıldıkları için herkesin bir payı vardır (tamamen hemfikir olan katılımcılar birlikte yürütecekleri gurup çalışmasına daha fazla enerji ile katılırlar); ve azınlıkların kabul edilmez bir kararın kendilerine dayatıldığı hissine kapılma ihtimalini azaltır.
Eyalet çapında ve yerel düzeyde birkaç “yuvarlak masa”nın katılımı ile oluşan Kanada Çevre ve Ekonomi Ulusal Yuvarlak Masa’sı, fikirbirliği süreci için rehber olabilecek bazı ilkelerin ortaya çıkmasını sağlamıştır:
- Amaç odaklı : insanların bir sürece katılmak için bir nedenlerinin olması gerekir.
- Kapsayıcı: soruna ilişkin belli bir ilgisi olan tüm taraflar fikirbirliği sürecine katılmalıdır.
- Gönüllü: İlgili ya da etkilenen guruplar sürece gönüllü olarak katılmalıdır.
- Öz tasarım : Katılımcılar fikirbirliği sürecini kendileri tasarlarlar.
- Esnek: Sürece esneklik katılmalıdır
- Adil: Tüm taraflar uygun bilgiye eşit ulaşma ve süreç boyunca etkin katılma imkanına sahip olmalıdır
- Farklı ilgilere saygılı: fikirbirliği sürecine katılan paydaşların farklı değerlerinin, ilgilerinin ve bilgilerinin kabulü yaşamsal önemdedir.
- Hesap verebilir: Paydaşlar hem temsil ettikleri kesimlere hem de oluşturmak için hemfikir oldukları sürecin kendisine karşı hesap verebilir olmalıdırlar.
- Zaman sınırlı: Süreç boyunca gerçekçi zaman belirlenimleri koymak gereklidir.
- Uygulamalı : Uygulama ve etkili izleme her anlaşmanın önemli bir parçasıdır (NRTEE, 1993)
Çatışma çözümüne farklı bir yaklaşım
Fikirbirliği, çatışma yönetimi bağlamında da kullanılmaktadır. Alternatif çatışma çözümü bir paylaşımlı karar alma biçimidir. İki anahtar strateji, görüşme ve arabuluculuktur. Bu süreçler alışılageldik yargı ya da hukuk yolu ile sorun çözme yöntemlerinin dışında olmaları bakımından “farklıdırlar”. Bildik hukuki kanallar çatışmaların çözümünde genellikle çok masraflı ve yavaş olmaları nedeni ile (bu yüzden zaman ve para ile ölçülen), karar alma sürecinde belirsiz bir iklimin oluşmasına katkı sağladıkları ve kazan/kaybet ya da kazan/kazan çözümlerine vurgu yaptıkları için eleştirilirler. Bu nedenlerle alternatif çatışma çözümüne ilgi önemli ölçüde artmıştır.
Fikirbirliğine dayalı çatışma çözümleme stratejilerine duyulan ilgi de artmaktadır. Çatışma çözümleme bağlamında, fikirbirliği genellikle tüm tarafların kararda mutabık olduğu bir durumu ifade eder. Bu sonuç bir tarafın diğer tarafın argümanlarına ikna olması ya da iki tarafın birlikte ortak bir amaç bulmaları ile sağlanır (Minnery, 1985). Fikirbirliği pazarlık, görüşme, danışma, kolaylaştırma, arama konferansı ve/veya çatışmaları çözmek için aracılık yapmayı içerebilir. Oylama yolu ile veya bir otoritenin tek taraflı karar almasının tersine fikirbirliği süreci her katılımcının etkin veto hakkının saklı olması nedeniyle kalite olarak farklıdır. Bu veto hakkı “oyunun zeminini oluşturur” ve kararın alınmasında her paydaşa eşit yetki tanır. Fikirbirliğinin çatışma çözme aracı olarak gücü, azınlık ya da tek olan tarafı “çoğunluğun zulmünden” korumasıdır (Cormick, 1989)
YEREL YÖNETİMİN ROLÜ
Hepimiz toplumumuzda işçi, işveren, ebeveyn, çocuk, tüketici, öğrenci, öğretmen gibi birçok rol oynarız ve tüm bu roller sürdürülebilir bir kent yönetimine yönelmek için önemlidir. Bununla birlikte, sürdürülebilir kent ve sürdürülebilir bir ekonomi yaratmak vatandaşlar olarak birincil düzeyde (bir ölçüde de tüketici olarak) bizim elimizdedir. Sürdürülebilir kenti yaratmak için gerekli önlemleri kentimizin yönetişimine katılarak alırız. Sürdürülebilirlik, yönetimlere etkin baskı oluşturarak (örneğin vatandaş örgütleri ve gönüllü çevre gurupları tarafından) ve seçim sisteminin gücünü kullanarak sağlanabilir. Bireysel eylemler ve geridönüşüm veya bisiklet ulaşımı gibi yaşam biçimi seçimleri önemli kişisel katkılardır. Ancak sürdürülebilirlik, halkın bireysel eylemlerinde ve politik seçimlerde sürdürülebilirlik yönünde oy kullanarak yetki verdiği yönetimlerin işbaşına getirilmesi doğrultusunda kollektif hareket etmesini gerektirir. Demokrasi sürdürülebilirliğin temelidir.
Yerel yönetimler sürdürülebilir kentlere yönelimin gerekliliğini ve arzusunu göstermenin en iyi yollarından birini sağlar.
Yerel yönetimler kentin planlama ve gelişimi için tek arac olmasalar da kentle ilgili kararlardan sorumlu yerel olarak seçilmiş, temsilci ve hesap verebilir organlardır. Bu onları sürdürülebilir kent olma yönündeki harekette önemli oyuncular haline getirir. Peterborough, Ontario Mayor Sylvia Sutherland (1991) şöyle der :
Yerel yönetimdeki bizler, toplumlarımıza en yakın olanlarız. Sürdürülebilirliğe geçişin başarılabilmesi için doğrudan ve etkin katılımı zorunlu olan insanlara en yakınız.
Yeni sosyal değerlerin ve pratiklerin evriminde yardım edebilmek için çok özel konumdayız. Sürdürülebilir çevre ve gelişme için toplum kesimlerinin işbirliği yapmasını teşvik edebiliriz. Kendi yargılarımızın ötesinde bir yerel hareketin oluşması için katalizör olabiliriz.
Yerel yönetimler yerel ekonomiler için de önemli aktörlerdir. Ekonomik etkinlik için gerekli alt yapıyı kurar ve işlerliğini sağlarlar. Ekonomik gelişmenin parametrelerini oluşturan standartları, düzenlemeleri, vergileri, ve ücretleri belirlerler. Yerel yönetimler pazarın ürün ve hizmetlerini etkileyebilecek düzeyde çok hizmet ve ürün sağlarlar. Çevresel hizmetler (su, atık yönetimi ve alan kullanımı yönetimi gibi), ekonomik hizmetler (taşıma altyapısı gibi), sosyal hizmetler (sağlık ve eğitim gibi) de bunlara dahildir(ICLEI, 1996; MEMSW,2003). Burlington, Ontario Alderman Jim Ryan (1992) şöyle not düşüyor:
[Sürdürülebilir gelişme] kent halkının karar verme yöntemlerini değiştirmek ve sürdürülebilir kent planlaması için ekolojik bir çerçeve geliştirmek yoluyla geleceklerinin bağlı olduğu çevreyi korumayı ve güçlendirmeyi gerektirir. Sürdürülebilir gelişme kavramının belediye düzeyinde hayata geçirilmesiyse uzağı gören kurumsal değişiklikleri, düşünme şeklinde, karar vermede, politika ve süreçlerde değişikliği gerektirir.…
Sürdürülebilir gelişme en büyük büyümenin olduğu, küresel ve yerel çevre sorunlarımızın büyük kısmının oluştuğu şehirlere odaklanan küresel bir dayatmadır. Şehir merkezlerimizin planlama ve yönetiminde temel değişiklikler talep eder. Yerel yönetimlerde hizmetleri yürüten belediye personelinin gerekli değişiklikleri etkilemekte önemli rolleri vardır.
Yerel yönetimler sürdürülebilir gelişme ve küresel çevre sorunlarıyla ilişkili olarak birçok şekilde tavır alabilirler. Örneğin Gilbert (1991) yerel yönetimler için küresel iklim değişikliği ve küresel ısınma konusunda sekiz yöntem belirlemiştir (Tablo 1)
Yönetimler genelin iyiliğini korumak ve kollamak için oluşturulurlar. Çevreyi korumak, insan sağlığını korumak ve ulusal yaşam alanlarını korumak her devletin çevresel sorumluluklarının ayrılmaz bir bölümünü oluşturur. Yerel yönetimler, kendi faaliyetlerinde ve düzenlemelerinde diğerleri tarafından denetlenen örnek çevreci vatandaşlar olmalıdırlar (New York Kenti Çevre Tüzüğü,1990)
Tablo 1: Yerel Yönetimlerin Küresel Isınmayla İlgili Alabilecekleri Tavırlar
Yöntem | Örnekler |
1. Yasaları dikkate almamak | Yasalara aykırı olarak çevreyi kirleten araçları kullanmak |
2. Sadece yasalara uymak | Ne eksik ne fazla, sadece gerekeni yapmak |
3. Yönetimde iyi bir örnek oluşturmak | Ofis içi geri dönüşüm, biyogazla çalışan araç kullanımını tercih etmek |
4. Yasalar çerçevesinde savunuculuk yapmak | Kullanımı azaltmayı, yeniden kullanımı, geridönüşümü cesaretlendir, merkezi ısıtmayı teşvik etmek |
5. Yasalar çerçevesinde yasama yapmak | Belli malzemelerin araziye bırakılmasını yasaklamak, bölgede otomobil kullanımına kısıtlama getirmek |
6. Yasaların dışında savunuculuk yapmak | Otomobillerin oluşturduğu kirliliğe karşı daha sıkı standartlar getirilmesi için çalışmak, şehirlerarası demiryolu taşımacılığını teşvik etmek |
7. Yeni yasal otoriteler oluşturmanın yolunu aramak | Otomobil sahiplerinin vergilendirmek, CFC içeren ürünlerin satışını yasaklamak |
8. Yasaların dışında yasama yapmak | CFC içeren ürünlerin satışının, paketleme yöntemlerinin birçoğunu yasaklamak |
Yerel yönetimlerin aynı zamanda birçok kamu kurumunun olduğu gibi önemli kısıtlamaları vardır: sınırlı kaynaklar, yargı, hayal gücü, cesaret, zaman, vs. Sürdürülebilir kent olma yolundaki potansiyelleri gerçekleştirebilmek için yerel yönetimlerin yerel ortak olarak vatandaş örgütlenmelerine gereksinimi vardır.
Vatandaş örgütlenmeleri birçok ileri görüşlü program ve kavrama kapı açarlar, bilginin yatay akışını ve örgütlenmesini sağlayabildikleri için sorunların tanımlanmasında yepyeni paradigmalar oluşturabilirler. Tüzük ve devlet sınırlarını aşarak ağlar oluşturabilirler ve yeni bilgileri eskileri ile hızla sentezleyerek yeni yaklaşımlara ve paradigmalara dönüştürebilirler. Günümüzde gezegenin yoksulluk, sosyal adaletsizlik, çevre kirliliği, kaynakların tükenmesi, şiddet ve savaş sorunlarının çözümü için çalışan en yaratıcı, enerjik güçleri vatandaşların oluşturduğu taban hareketleridir. Hazel Handerson bu şekilde küresel düşünerek pragmatik yerel çözümler üretilmesine “taban hareketlerinin küreselliği” adını vermektedir. Bu yaklaşımlar yukarıdan aşağıya süzülen damlalardan çok aşağıdan yukarıya yükselen su kabarcıkları gibidirler ve genellikle girişimcidirler, olumlu eylemlere ve rol modellere vurgu yaparlar (Henderson, 1996).
Taban hareketleri küreselliğine iyi bir örnek olarak 1990’larda Birleşmiş Milletlerin küresel düzeyde düzenlediği konferanslara her türden örgütün ilgisi ve katılımı gösterilebilir. tüm kıtaları etkileyecek genişlikteki sosyal süreçlerin “buzdağının görünen ucu” olduğu düşünülürse Bu durum, rastlantısal olmaktan çok örgütlenmiş sivil topluma duyulan ihtiyacı gösterir (ICPQL, 1996).
Sivil toplum gurupları ortaya çıkış nedenleri ve amaçları bakımından çeşitlidir. Bazıları yapılandırılmıştır; devamlılık içinde hareket edebilirler, bazıları doğası gereği geleceğe ilişkin kaygıları dile getirirerek ve yoğun ve aralıklı hareket ederler. Bazılarıysa varoldukları sürece içerden veya dışarıdan gelen her türlü kalıcı veya başka türlü değişim zorlamasına karşı koyarlar. Vatandaşlar güç kazandıklarında kendilerinin etkilendiği yerlerde örgütlü hareketlerini baskı uygulayabilecek duruma dönüştürebilirler. Bu eylem biçimlerinin çokluğu, kesişmelerinden doğan verimlilikleri ve yüzleşme güçleri toplumun her kesiminde müthiş bir yaşamsallık yaratır (ICPQL, 1996).
“Hükümet dışı örgütler (NGO)” ve “kar amacı gütmeyen” terimleri örgütlerin ne yaptıkları ya da ne için var oldukları hakkında bir şey söylemez, sadece ne olmadıklarını söyler. Bu tür örgütleri ve etkinlikleri tanımlamak için bazen “sivil toplum” veya “sosyal ekonomi” diye ifade edilen yeni bir kısaltma ortaya çıktı. STÖ sivil toplum örgütü demektir. Bu açıdan bakıldığında birçok devlet ve kuruluş STDÖ’dür, yani Sivil Toplum Dışı Örgütler (Henderson, 1996).
Örnek Liderlik
Yerel yönetim çoğu zaman etkin bir işveren ve aynı zamanda tüketicidir. Kentimizi sürdürülebilir kılma konusunda önemli bir adım örnek liderliktir, “yeşil” belediyecilik yapmaktır. Yerel yönetim çalışanlarının örnek olmaları konusunda ısrar etmeliyiz. Bu kitabın tamamında anlatıldığı gibi bunun birçok yolu vardır. Topluluğun her üyesi beldelerinin daha sürdürülebilir olması için yerel yönetimin ne yaptığı, ne yapabileceği ve ne yapması gerektiği konularında bilgi edinme hakkına sahiptir.
Ne yazık ki, belediye yemekhanesinde enerji tasarruflu ampuller ya da yeniden kullanılabilir seramik tabakların kullanılıyor olması tekbaşına sürdürülebilir gelişmeye ya da küresel iklim değişikliğini yavaşlatmaya yatmeyecektir. Bu tür iyi niyetli girişimler sürdürülebilir belde oluşturmak için atılan küçük adımlardır.
Çevre Yönetimi
Sürdürülebilir kent olma yolunda diğer önemli bir adım kavramsaldır ve örgütlenme ile ilgilidir. Sürdürülebilirliğin önündeki en büyük engellerden biri, sorunları alt parçalara ayırıp yönetimin sol elinin yaptığını sağ elinin anlayamayacağı hale getiren indirgemeci yönetim anlayışıdır. Örneğin, birçok çevre koruma programının (bazen kendileri de yok olma tehlikesi altında olan) önemli uyarılarına rağmen, bütçeler ve harcama tahminleri üzerinde yapılan serinkanlı analizler yönetimlerin kirlilik yaratan ve çevre tahribatını teşvik eden program ve politikalara milyarlarca dolar harcadıklarını ortaya koymaktadır. Bu tarz bir bürokratik şizofreni hem devletin her düzeyinde hem de akademi dünyasında yaygındır.
Sürdürülebilir kentler eskimiş yönetim anlayşının ürünü olan parçalanmış ve bürokratikleştirilmiş yönetimlerle oluşturulamaz. Belde düzeyinde, taşıma, arazi kullanımı, ekonomik gelişme, halk sağlığı, çevre koruma, ve konut edinme gibi sorunlar farklı birimler tarafından farklı stratejilerle çözülemezler.
Alışılmış yöntemler çevreyi daha iyi yönetimle çözülebilecek bir sorun olarak ele alır – çevreyi küçücük parçalara bölerek tabii. Bu yaklaşımın çevrenin karmaşıklığına etkin, duyarlı ve kapsamlı çözümler üretemeyeceği artık anlaşılmaktadır.
Çevrenin bir yönetim sorunu olmasından ziyade yönetimin kendisi bir çevre sorunudur. Alışılmış belediye yönetimlerine tek alternatif ortaya çıkan bir çevresel yönetim biçimidir ki bunu parçalanmamış, açık, merkezi ve teknokratik olmayan ve esnek olarak tanımlayabiliriz (Paetlke ve Torgerson, 1990). Çevresel yönetim hem “çevresel” sorunların hem de çok geniş ölçekte belde sorunlarının çözümünde bütüncül bir yol sunar. Bu yaklaşımın bazı örnekleri aşağıda tartışılacaktır.
Yerel yönetim sistemini çevresel yönetimin mükemmel örneği haline getirmek için denemek zorunda olduğumuz uzun süreli çok büyük çabaların harcanmasını gerektirecektir. Bununla birlikte, bu geçiş dönemlerinde sürdürülebilir kent gelişimini sağlamak için etkili ve yaygın bir yöntem geliştirmek acilen gereklidir.
Yerel Yönetimin Ötesinde
Sürdürülebilir kent olma yolunda üçüncü önemli bir adım sürdürülebilir belde planlaması ve yönetişimdir. Bu yerel düzeyin ötesine bölgesel, ülkesel ve federal düzeylerdeki programlara ve politikalara bakmayı gerektirir. Bu programlar sürdürülebilir bir gelecek için yerel girişimler planlamaya başlamış olan kentleri teşvik eder, cesaretlendirir ve onlara güç verir, henüz başlamamış olanları da başlamak için teşvik eder.
PLANLAMA İÇİN ÇALIŞMA
Kentin sürdürülebilirliğini ancak planlama ile geliştirebiliriz. Sürdürülebilir kent için bir “vatandaş planlama süreci” altı aşamada düzenlenebilir (ORTEE, 1995).
Birincisi, beldenin birlikte çalışmasını sağlayacak, geniş katılımlı, ortak bir vizyon geliştirin. İkincisi, bu vizyonu nasıl gerçekleştireceğinizle ilgili planlar geliştirin. Bunun, çok açık bir görev tanımı oluşturmayı, gurubun ve beldenin güçlü ve zayıf yönlerinin analizini, önüne gelebilecek fırsatları ve engelleri değerlendirmeyi içeren bir takım alt basamakları vardır. Artık gerçekçi amaçlarlar ve hedefler oluşturulmalı ve belirli görevleri ve etkinlikleri tanımlayan bir eylem planı ortaya konulmalıdır.
Üçüncüsü, belediyeyi sahaya taşıyın.
Dördüncüsü, planları gerçekleştirmek için gerekli kaynakları geliştirin.
Beşincisi, düşünceleri ve etkinlikleri kent halkıyla paylaşmak için iletişim stratejileri hazırlayın.
Altıncısı, çalışmalarınızı düzenli olarak değerlendirin. Böylece koyduğunuz hedefler doğrultusunda hareketinizi daha iyi değerlendirebilir, başarılarınızı görebilir, kayıt altına alabilir ve beldenizle paylaşabilirsiniz.
Belediyeyi Sahaya Taşımak
Birçok kentin sürdürülebilirlik çalışmalarında önündeki engellerden biri belediyenin sürecin ve çabaların bir parçası olma konusundaki isteksizliğidir. Hem seçilmişlerin hem de maaşlı personelin düşünce biçimleri ve birlikte hareket etmeleri sürdürülebilirlik yolunda ilerleyebilmek için çok önemlidir. Çünkü artık farklı yapılması gereken işler için değişiklikleri onların desteklemeleri gereklidir. Politikacılar ve profesyonel çalışanlardan elde edilmiş bazı “nasıl yapmalı” tavsiyeleri aşağıdadır (ORTEE 1995) :
1. Belediye tarafından ciddiye alınmak için “sürdürülebilirlik” tablonuzda geniş ve farklı kesimlerin katılımının sağlanmasından başlamak hayati önemdedir.
2. Yönetimin son durumunu görmenizi sağlaması açısından belde halkı hakkında güncel bilgi edinin.
3. Sivil süreçler konusunda kendinizi eğitin. İdare, kasabanın veya şehrin işbirliğinin bir parçasıdır. Konsey belediye meclisi gibi davranır. Fikirlerin nasıl dikkate alındığını, ve sonra da politikalara ve programlara dönüştürüldüğünü bilmek yeni fikirleri anlatmada çok yardımcı olabilir. Bütçe süreçlerini de iyi anlamak gerekir.
4. Beldenizdeki sorunların durumuna dair bir fikriniz olduğunu hissettiğinizde nereye gitmek istediğinizle ilgili bir vizyon geliştirin. Ama bir defada çok fazla şey yapmaya çalışmayın. Üzerinde yoğunlaşmak için bir, iki veya üç anahtar sorun seçin. Başlangıçta büyük sürdürülebilirlik resmini anlatmaya çalışmayın. Eylem sürdürülebilirlik ilkelerinden veya ideallerinden kendiliğinden ortaya çıkmayacaktır. Yaklaşım her zaman daha küçük bir ölçekte, pratik ve “yapılabilir” terimlerle ifade edilmelidir.
5. Girişiminiz için ittifaklar oluşturun:
- Beldenizin içinde geniş destek arayın. Seçmenlerin desteğini kazanın. Politikacılar ve personel bu tür desteği önemserler.
- Politikacılardan önce bürokrasiyle yakınlaşın. Belediyenin ilgili bölümlerinde işin yapılışını önceden araştırın. Personel içinde girişiminize destek verebilecek kişilerle bağlar kurmaya çalışın. Girişimi onlara pratik ifadelerle anlatın. Planlama aşamasındaki belediye çalışmalarına dahil edilip edilemeyeceğini araştırın. Bir pilot program geliştirilebilir mi? Onları sonra daha geniş programlara sıçrama tahtası olarak kullanabileceğiniz belli hedeflere ikna edin.
- Kent konseyi olarak girişiminiz için destek olacak politik önderler bulmaya çalışın. Değişiklik gereksinimini dayatmadan konseyde en iyi kimin anlatabileceğini dikkate alın. Bu konsey üyeleri ile ön planda çalışın. Girişiminiz için arkanızdaki belde desteğinin gücünü ortaya koyun.
- Aşağıdakiler de dahil herşeyi düzene koymadan konseye gitmeyin:
- Beldede saygınlığı olan ve anahtar kesimleri temsil eden kişilerden oluşan bir yönlendirme grubu;
- Girişiminiz için belirleyici temel gerçekler ve veriler;
- Belediye öncelikleri ile uyumlu amaç ve hedefler;
- Konsey içinde ve belediye bölümlerinde önderler ve ittifaklar;
- Girişim için sağlam belde desteği; ve
- Önerilen sürdürülebilirlik önlemlerini finanse edebilmek için sağlam bir teklif
- Değişiklikler yoluna girdiğinde kaydedilen aşamaları gösteren/ölçen göstergeler oluşturun. İnsanlar girişimin sonuçlarını görmeli ve hissetmelidir. Göstergeleri mümkün olduğu ölçüde belde amaçları ile ilişkilendirin.
Kent Vizyonu Oluşturma
Sürdürülebilir gelişim planları oluşturan kentlerin çoğu bir şekilde halkı sürece katmışlardır. Örneğin, Racine , Wisconsin (85.000 nüfuslu) vizyon oluşturma sürecinin üretken ve açık olmasını sağlamak için aşağıdaki ilkeleri geliştirmiştir:
“Kent vizyonu oluşturma süreci aşağıdakileri temel almalıdır:
- Eşitlikçi ve adil olun ki, tüm kent sakinleri sürece dahil olsun.
- Süreç boyunca kentin genel demografik yapısını yansıtan birey ve örgüt fikirlerini oluşturun.
- Kent sakinlerinin katılımını sağlamak için fikirlerin ve önerilerin öne çıkmasına yardım edecek değişik yöntemler belirleyin.
- Kent halkının kabul etmesi ve sahiplenmesini sağlamak için basit, anlaşılır, olumlu, açık, şeffaf, güvenilir ve esnek olun.
- Vizyonun oluşturulmasında ve gerçekleştirilmesine kent sakinlerinin ve örgütlerin sürece tam katılmasını öngören bir kültürün gelişimini destekleyin.
- Sürecin sonunda hem bireylerin hem de beldenin ortak yaşamının nasıl daha iyi olacağını göstererek bireylerin ve örgütlerin dikkatini çekin.
- Kent vizyonunun oluşturulmasında ve gerçekleştirilmesinde gençliğe öncelik verilmesi gereksiniminin farkında olun.
- Belde halkının biran önce çözümler üzerinde çalışılmaya başlanması ihtiyacının farkında olarak olabildiğince kısa zamanlı planlarla çalışın.
- Vizyon oluşturma sürecini kent halkının genel amacı ile ilişkilendirin. Bu, vizyon oluşturmanın sürdürülebilir kent olma yönündeki çalışmaların sadece ilk adımı olduğunu gösterecektir.
- Kent halkını öğrenen bir topluluk olmak için teşvik edin – öğrenmek sürekli gelişime önderlik eder” (Johnson Foundation, 1997).
Birlikte Yönetme
Birlikte yönetme ifadesi, devletin kaynak yönetimi birimleri ile halk temelli kesimler arasında
paylaşımlı karar almaya yönelik kapsamlı düzenlemeleri ifade etmek üzere geniş anlamda kullanılmıştır. Birlikte yönetme şimdilerde geniş anlamda “kamu mallarının” veya balık, su, yaban hayatı, ormanlar ve av sahaları gibi ortak kamu kaynaklarının yönetimi sorunsallarının çözümüne katkıda bulunmak olarak anlaşılmaktadır.
Birlikte yönetme düzenlemeleri tipik olarak bir veya daha fazla devlet birimi ile bir veya daha fazla toplum tabanlı gurubun birlikte çalıştığı katılımcı karar almayı ve bir veya daha fazla yönetim işlevini içerir. Yönetim hedefleri (mesela sürdürülebilir hasat fiyatları) ile birlikte sorun çözme niyeti arasında belirgin bir örtüşme olduğu sürece, toplum tabanlı gurupların veya kesimlerin aynı güç, hak veya yönetim yetkesi düzeyinde olmaları gerekmez. Planlama tüm etkilenen gurupların kararlarda bir sözü olduğunda daha başarılı gerçekleşir (Pinkerton, 1996).
Birlikte yönetmenin örnekleri arasında Batı Washington Eyaletinin cemiyet temsilcileri ile Washington Balıkçılık Bakanlığı arasında gerçekleştirilen, Somon balığı ile ilgili yönetim yetkesinin paylaşıldığı ve müşterek hasat planlamanın önemli unsurlarını yerine getiren anlaşma; batı Kanada’da bir ulusal koruma alanı konusundaki Gwaii Haanas Sözleşmesi; ve Ontario’nun Temegami bölgesi hakkında Wendaban Hizmet Yetkisi anlaşması gösterilebilir (Duffy, Roseland ve Gunton, 1996; Parks Canada, 2003; WDFW, 2004).
Yerel Yuvarlak Masalar
Yerel yuvarlak masanın amacı tam temsiliyeti sağlayan bir organ olmak, birçok farklı çıkarı biraraya getirmek, sürdürülebilirliğin sağlanması için fikirbirliği arayışı ve yerel gelişmeler konusunda tavsiyede bulunmaktır. Bu amaçlar birçok yöntem ve girişim aracılığı ile sağlanır. Örneğin, yerel yuvarlak masa üyeleri çok kesimli temsiliyeti sağlamak üzere, uzlaşmak ve bölgede sürdürülebilirliğin sağlanması amacıyla bölgedeki çok farklı kesimlerden gelirler. Üyelik coğrafi temsiliyeti olduğu kadar, bilgi ve becerilerin karışımını, cinsiyet dengesini, ve etnik-kültürel çeşitliliği de dikkate alır.
Yerel yuvarlak masalar araştırma, değerlendirme, yeni politika, plan ve girişim önerileri ve izleme rapor ve verilerini biraraya getirerek yerel yönetimin etkinlikleri hakkında yorum ve tavsiyelerde bulunur. Çalışmalarının önemli bir unsuru da konuşmacılar, özel etkinlikler ve yayınlar aracılığı ile halkı çevresel ve ekonomik sorunlar hakkında eğitmektir. Etkinlikler yerel eylem guruplarının ağları ile birlikte hareket ederek yerel sürdürülebilirlik sorunlarında halka veri ve katılım sağlanmasıında yardım ederler (ORTREE,1995). Sürdürülebilirlikle ilgili yerel yuvarlak masa girişimleri Kuzey Amerika ‘nın birçok bölgesinde düzenlenmiştir ve ulusal, federal ve bölgesel düzeylerde kullanılmaktadır (NRTEE;2004).
Mahalle Konseyleri
Belde düzeyinde, paylaşımlı karar alma değişik biçimlerde olabilir. Mahalle konseyleri beldenin gelişiminde katılımcı planlama yaklaşımına bir örnektir (CANC, 2004; Quebec Belediyesi, 2004; UNCHS, 2000; Clague, 1993).
Mahalle konseyleri komşuların biraraya gelerek oluşturduğu örgütsüz birlikler olabildiği gibi kayıtlı, kar amacı gütmeyen sosyal ve yardımlaşma kurumları; ya da belediye tarafından kurulmuş ve ona bağlı çalışan resmi kurumlar olabilir. Genellikle ayrılmış bütçeleri olduğu gibi özel projeler için bağış veya masraflarını karşılama üzere belediyeden küçük yardımlar alabilirler.
Mahalle konseyleri mahalledeki her siteden vey/veya yerel örgütlerden temsilci sağlanarak yapılanırlar. Etkinliklere eşgüdüm ve destek sağlamak üzere, tüm üyelerin düzenli olarak biraraya gelebilmesi için küçük bir yürütme organı seçerler. Yürütme organı belediyenin bir sosyal plancısından veya planlama konseyinden de destek alabilir.
Mahalle konseyleri mahalle sorunları/etkinlikleri ve mahalleyi etkileyen kent etkinlikleri hakkında mahalle sakinlerine bilgi akışını ve iletişimi sağlarlar. Mahalleliyi yerel sorunlarla ilgili belediyeye karşı savunuculuk da dahil olmak üzere planlama ve sorun çözme amacı ile ile biraraya getirirler. Mahallede guruplararası ve aileler arası iyi ilişkilerin geliştirilmesini kolaylaştırırlar, ve mahalle sakinlerinin sosyal, eğitsel, ekonomik, mekansal, çevresel, veya kültürel boyutlu her sorununu çözebilirler. Mahalle konseyleri belde hayatını güçlendirecek etkinlik ve projeler önerir ve üzerinde de çalışırlar.
Mahalle konseylerine katılım insanlara demokratik katılımla ilgili becerilerini geliştirmek için bir fırsatı verir. Mahalle konseyleri açık gündem ve esneklikle hareket ederek en az maddi kaynakla en fazla katkı sunarlar. Aynı zamanda sorunlarla ilgili belediyenin seçilmişlerinin görüşlerini iletebildikleri değerli bir kaynaktırlar.
Mahalle örgütlenmeleri mahallenin yaşam kalitesini yükseltirler. Caddeleri temiz tutarlar, suçla mücadele ederler, çocukları eğitirler, rekreasyon programları düzenlerler, mahalle bahçeleri oluştururlar, konut yaparlar, vs. Doğal olarak coğrafi temelli, gönüllülükle işleyen, sorun çözücü, harekete geçirici, çok amaçlı ve esnektirler (Dobson, 1995).
Çalışmaları her zaman da takdir görmeyen, çok fazla kişisel zaman ayırmaya hazır, adanmış bir gönüllü çekirdeğine gereksinim duymaları mahalle konseyleri için kısıtlayıcı unsurdur. Ayrıca tek bir sorun gurubu ya da mahalleyi temsil etmeyen guruplar tarafından baskılanma riskiyle karşı karşıyadırlar. Dahası, demokratik katılım ve karar alma için becerilerin geliştirilmesi konusunda yardıma ihtiyaç duyabilirler.
Kısıtlamalarına rağmen, mahalle konseyleri mahallelerinde liderlik, sorumluluk, ve birlikte iş yapma yönlerinden çok başarılıdırlar. Seattle’ın mahalle birlikleri ekonomik gelişimde ve mahallelerin yeniden yaşama kavuşturulması projelerinde çok önemli yer aldılar (Seattle Belediyesi, 2004). Mahalle birlikleri aile destek merkezleri, sağlık klinikleri, vs. kurulması için 65 milyon dolarlık bir paketin kabul edildiği bir Eğitim Zirvesi düzenlediler. Bu etki mühiş bir destek gördü.
Portland’da 95 mahalle birliği ve semt koalisyonu Portland’ın tamamını temsil ederler ve gerçekten sivil olmanın her anlamında yerel yönetimin karar alma süreçlerine katılırılar (Portland Belediyesi, 2004).
Amaç Odaklı Planlama
Sürdürülebilir kent planlaması en iyi destek amaçlı bölgesel ve ulusal planlama çerçevesi bağlamında mümkün olur. Anahtar amaç odaklı planlamadır – yani, sürdürülebilir belde gelişimi için planlama. Bazı bölgelerde yönetişim sistemleri sağlıklı çevre için planlama ve yönetimde göreli başarılı olmuştur.
Destek amaçlı ulusal planlama programları Fransa, Norveç, Finlandiya, ve Hollanda’da vardır. Kuzay Amerika’da vilayet veya eyalet kanunları her kasabanın alan kullanımının belli bölgesel çıkarlarla uyumlu olmasını zorunlu kılabilir ama asıl planlama sürecini yerel halka bırakır. Kanada’da İngiliz Kolombiyası 1990’ların ortalarında büyüme stratejileri kanununu devreye soktu. A.B.D’de buna benzer bir kanun sekiz eyalette şehir planlama için yeni güç oluşturdu: Florida, Georgia, Maine, New Jersey, Oregon, Rhode Island, Vermont ve Washington’da. Bu eyaletlerdeki tüm şehir ve kasabalardan enerji tasarrufu, açık alanların korunması, ve bütçeye uygun konut yapımı gibi belirli hedefler doğrultusunda kendi gelişim planlamalarını yapmaları istendi. Bu eyalet genelinde planlama gereksinimleri sadece bölgesel işbirliğini geliştirmiyor, ama aynı zamanda kentlere alan kullanımı konusunda kapsamlı, uzun vadeli vizyon uygulamaları için ihtiyaç duydukları arka plan desteğini veriyor (Lowe, 1992; Florida, 2004; Georgia, 2003; New Jersey, 2004; Oregon, 2004; Rhode Island, 2004; Vermont, 2002; Washington, 2004).
Sürdürülebilir Kent Planlaması
Kuzey Amerika’daki tüm vatandaş örgütleri ve yerel yönetimler sürdürülebilir kent planlaması süreçlerine dahil olmuşlardır. Bazı dikkate değer girişimler A.B.D’de Chattanooga ve San Fransisco Körfez Bölgesi, Kanada’da Ottowa, Hamilton-Wendtworth, ve Büyük Toronto, Brezilya’da Cuirtiba’dır.
1969’da Chattanooga, Tennessee A.B.D’nin çevre kirliliği en yoğun olan kentiydi. 1990’da ülkenin en iyi dönüşüm hikayesi olarak gösteriliyordu. Bu nasıl oldu? 1984’te tüm kent halkı 2000 yılında kentlerinin nasıl olmasını istedikleri konusunda bir vizyon oluşturmaya çağrıldılar. Sürdürülebilir kent gelişimi için ortak vizyon çalışmasında düşük maliyetli konut üretimi, halk eğitimi, ulaşım alternatifleri, daha iyi kent tasarımı, parklar, yeşil alanlar ve yaşanabilir mahallelere duyulan ihtiyaç halkının gündeminin ilk sıralarındaydı. Kamu kuruluşları, üreticiler ve vatandaşların enerjik işbirliği havanın temizlenmesi ve geriye giden kent yaşamına yeniden hayat verilmesinde başarılı girişimlerle sonuçlandı. Kentin ekonomik temelini yeniden kurmak, ekonomik gelişme ve çevre korumanın birlikte sağlanabileceğini kanıtlamak için bazı eko-endüstriyel parklar oluşturuldu. En önemlisi, tüm katılımcılar kapsamlı, birbiriyle ilişkilendirilmiş ve stratejik süreçleri harekete geçirmeye karar verdiler (Bernard ve Young, 1996; Gilbert ve diğerleri, 1996).
Kent Ekolojisi, kendileri için “Sürdürülebilir bir Körfez Bölgesi için Mavi Kitap” geliştirmek için beş yıllık bir katılımcı süreç başlattı. Bu çalışma kent sakinlerine refah bir yaşam için yeni alternatifler sunmayı; doğanın korunmasını, iyileştirilmesini ve insanların yaşamına katılmasını; sosyal, çevresel ve ekonomik adalet için çalışmayı: gelişim ve bölgeyi birbirine bağlayan ulaşım alternatiflerini iyileştirmeyi; kaynakların korunmasını ve yeniden kullanılmasını; yerel ve tarihsel özelliklere saygı göstererek tasarım yapmayı; kentte yaşayanların güçlü bir mekan, birlik ve sorumluluk duygusu geliştirmelerini sağlamayı temel alıyordu (Kent Ekolojisi, 1996). Raporda yer alan 95 öneri kitabın girişim ve araçlarının yaygınlığını yansıtmaktadır. Sürdürülebilir kent planlama San Fransisco’nun kent gelişiminin tamamlayıcı bir parçası olmaya devam etmektedir (San Fransisco, 2002).
Belediye Başkanının desteği ile, San Fransisco Danışmanlar Kurulu’nun Sağlık, Aile, ve Çevre Komiteleri 1997’de anlaştıkları, belediyenin tüm komisyonlarının ve bölümlerinin kararlarına yol gösterecek bir Sürdürülebilir Plan açıkladılar. Hava kalitesi, katı atık, biyoçeşitlilik, gıda ve tarım 150 sayfalık planın en önemli 10 başlığı arasındadır. Planda ulaşım önerileri gelecek dört yıl içinde 10 araçsızlaştırılmış alan yaratılmasını, araç park vergilerinin arttırılmasını, yakıt vergilerini ve köprü geçiş ücretlerini arttırmayı, ve yoğun saatlerde araç kullanımının ücretlendirilmesini öngörüyordu. Sağ kesimden gelen eleştirilerde, radyo sunucusu Rush Limbaugh ve konzervatif dergi National Review bunu “eko-totaliterizm” olarak adlandırdılar. San Fransisco, yoğun çevre planları olan Amerikan şehirleri Santa Monica, California ve Chattanooga’nun arasına katılıyordu (GreenClips, 1997; Langton,1997).
Ontario bölgesindeki Ottawa’nın, halka danışılarak güçlü halk desteği ile oluşturulan 1992 Resmi Planı, sürdürülebilir kentsel gelişimi temel alıyordu. Kentin sürdürülebilir gelişim konusundaki kararlılığı Planın başında yer alan Görev Tanımı, Yol Gösterici İlkeler, ve Ottawa Vizyonu bölümlerinde ifade ediliyordu. Bu bağlılığı yansıtmak üzere tasarlanmış özel politikalar Planda yer alıyordu. Örneğin, bütçeye uygun konut yapımını, boşluksuz ve yoğun yerleşimi öne çıkaran konut politikaları, kaynak temelinin korunması ve iyileştirilmesi, yeterli barınma yol gösterici ilkelerini yansıtıyordu. Ulaşım politikaları toplu taşımayı, bisiklete binmeyi ve yürümeyi yaygınlaştırmayı destekleyerek otomobile dayalı olmayan ulaşımın arttırılması ilkesini yansıtıyordu. İlave olarak, plan gündelik pratiklerin ve gelişim projelerinin çevre üzerindeki toplam etkisini çözmek amacı ile tasarlanmış kentin çevre etki değerlendirme sürecini özetliyordu (ORTREE, 1995; Ottawa, 2003).
Toronto’nun 75 km batısındaki Hamilton-Wendtworth bölge yönetiminde devam eden bir işbirliği süreci olan Sürdürülebilir Kent Girişimi, birlikte oluşturulmuş kent vizyonunu gerçekleştirmek için binlerce vatandaşın katılımı ile işlemektedir. Vizyon 2020’nin oluşturulduğu 1993 yılından beri bölge yönetimi vizyona ulaşmak için önemli politik kararların alınmasını gerektiren, belirli eylemler için 400’den fazla tavsiye ve izleme süreci için tek bir yaklaşımı içeren uygulama stratejilerini planladı. Yıllık Rapor Kartında Yıllık Sürdürülebilir Kent Gününe ve Vizyon 2020 hedefleri ile ilişkili değerlendirme sürecine temel oluşturan yirmisekiz sürdürülebilirlik göstergesi belirlendi. Sürdürülebilir Kent Girişiminin yerel yönetimin çalışma şekli üzerinde derin bir etkisi olmuş ve bir bisikletle ulaşım ağının geliştirilmesi, yaban hayatın korunması için yaşam koridorları yaratılması, ve bir ev-enerjisi ve çöp-izleme programının oluşturulması gibi konularda yerel yöntime belirgin iyileştirmelerin sağlanması yönünde liderlik etmektedir (Hamilton, 2003; ICLEI, 1995).
1988’de, Toronto Sahili’nde bölgenin kullanımı, keyif alınabilirliği ve gelişimi ile ilgili konuları incelemek üzere bir Toronto (Göl, ç.n) Sahili’nin Geleceği için Kraliyet Komisyonu kuruldu. 1980’lerin ortalarında Toronto’nun sahil bölgesi utanç verici durumdaydı. Çevre kirliliği plajları kapatmış, halk ulaşımını ekspres yollar ve sıra halinde inşa edilmiş bloklar yüzünden engellenmekte; liman bölgesi zehirli ve kirli endüstriyel sahalarla bozulmuş ve iyileştirme gayretleri federal, eyalet, bölge ve vilayet otoriteleri arasındaki hukuki kavgalarla boşa çıkarılmaktaydı. Toronto Belediye Başkanı David Crombie’nin başkanlık ettiği Komisyon, sahildeki sorunlarla ilgili geniş katılımlı halk toplantıları gerçekleştirdi. Bu tartışmalarda alışılagelmiş, parçalı, sahile odaklı yaklaşımın işlemeyeceği hemen anlaşıldı ve kapsamı sahilden tüm sulak alana genişletmeye karar verildi. Komisyonun Büyük Toronto biyo-bölgesi adını verdiği bu geniş alanda sosyal ve ekolojik olarak karmaşık ilişkiler içinde dört milyon insan ve sayısız bitki ve hayvan türleri yaşamaktaydı. Crombie Komisyonu’ndan önce biyo-bölgesel ve ekosistem planlama nosyonu profesyonel ve vatandaş planlama çevreleri dışında pek bilinen bir şey değildi ve ekonomi, halk ve ekolojiyi yeniden birleştiren pratik çabalarda önder rol oynayabileceği düşünülmüyordu. Bunun geçerliliği şimdi artık gerçek bir ihtimal olarak deneyimlenebilecekti (Gibson vd., 1997). Toronto Sürdürülebilirlik Sözleşmesi taslağı bu ilkelerin birçoğunu biraraya getirmektedir (Toronto, 2004).
Brezilya’da Curitiba kendi bütünleşik ulaşım sistemi, arazi kullanımı planlaması, ve çöp yönetimi programlarını yapmak için çalışan bir kent olarak uluslararası ün kazanmıştır. Her ikisi de sürdürülebilir kent planlamanın iyi örnekleridir. Peki Curitiba hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkeler için iyi örnek olmayı nasıl başardı? Kentin başarısı kısmen güçlü liderliğe bağlanabilir – kentin kurumları yerel düzeyde gerçekleştirilebilir ve değişen koşullara uyarlanabilir basit, esnek ve karşılanabilir çözümlerin geliştirilmesine yoğunlaştı. Ek olarak, “yönetim güçlü bir halk katılımını destekledi. Resmi kurumlar sorunlara bakma, halkla konuşma, ana sorunları tartışma, ve ancak ondan sonra kaleme sarılmayı tercih ediyordu” (Rabinovitch, 1996).
Kentler ortak kent sorunlarına ortak çözümler üretebilmek için çeşitli bölgesel birlikler ve ortaklıklar geliştiriyorlar. CO2 Azaltımı Programı, Uluslararası Yerel Çevresel Girişimler Konseyi (ICLEI) tarafından yönlendirilen bir ortaklıktır. Uluslararası Kentler İklim Koruma Kampanyasına 27 ülkeden 100’den fazla yerel yönetim katılmıştır. Katılımcılar İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesinde yer alan CO2 salınımının 2005 yılına kadar en az %20 azaltılmasının gereklerini yerine getirmek için söz vermişlerdir. Bu girişimin bir parçası olarak, ICLEI 14 kentte CO2 salınımının azaltılması için kapsamlı yerel eylem planları oluşturdu (Brugmann, 1996).
Curitiba Belediye Başkanı Jaime Lerner’e uzun dönem danışmanlık yapan Jonas Rabinovitch’e göre Curitiba’dan alınması gereken ders, finansal kaynakların yerine yaratıcılığın geçebileceğidir. Zengin ya da fakir, herhangi bir kent, çevresel sorunların çözümünde kent sakinlerinin becerilerinden yararlanabilir (Rabinovitch, 1996). Tüm bu örnekler 1. bölümde bahsedilen sosyal sermayenin sürdürülebilir kentler yolunda anahtar önemde olduğunu göstermektedir.
Kaynak: Toward Sustainable Communities: Resources for Citizens and Their Governments (Stacy Mitchell), Bölüm 13 (Governing Sustainable Communities), Sayfa 190 -203.
Çeviren : A. Serdar Denktaş (Akyaka Kent Konseyi Eski Başkanı)
